Pemphigus foliaceus is een zeldzame maar significante auto-immuun blaarvormende huidziekte bij honden. Systemische corticosteroïden zijn meestal de eerstelijnsbehandeling, maar hun variabele effectiviteit en significante bijwerkingen rechtvaardigen het zoeken naar alternatieve therapieën, zoals in dit klinische geval het geval was.
Pathofysiologische context
Pemphigus foliaceus is de meest voorkomende auto-immuun dermatosis bij honden en katten. Het pathofysiologische mechanisme berust op de productie van auto-antilichamen gericht tegen epidermale cellen. Deze immuunreactie veroorzaakt een breuk in de desmosomale verbindingen in de epidermis, wat leidt tot een acantholyse fenomeen. De aldus gevormde acantholytische cellen zijn een kenmerkende cytologische marker van deze aandoening.
De klinische manifestaties van pemphigus foliaceus worden aanvankelijk gekenmerkt door de aanwezigheid van oppervlakkige puisten die typisch evolueren naar korstvorming, epidermale kragen en erosiezones. Alopecia en hyperkeratose kunnen ook worden waargenomen in het klinische beeld. De anatomische gebieden die bij voorkeur worden aangetast, zijn het hoofd, het gezicht en de oren, met mogelijke nasale depigmentatie.
Diagnostische benadering
De diagnose van pemphigus foliaceus is gebaseerd op een methodische benadering die meerdere complementaire elementen combineert. Een gedetailleerde anamnese en klinisch onderzoek zijn de essentiële eerste stappen in dit proces. De waarneming van intacte puisten is een bijzonder relevante semiologische indicatie voor het stellen van de diagnose.
Het cytopathologisch onderzoek van de puisten onthult over het algemeen de aanwezigheid van acantholytische cellen, neutrofielen en soms eosinofielen. Echter, voor definitieve diagnose is histopathologisch onderzoek van huidbiopsieën noodzakelijk. De typische histologische kenmerken omvatten subcorneale puisten, acantholytische cellen en een inflammatoire infiltratie, voornamelijk bestaande uit neutrofielen, soms vergezeld van eosinofielen.
Conventionele therapie en haar beperkingen
De standaardbehandeling voor pemphigus foliaceus is traditioneel gebaseerd op de toediening van prednisolon. Deze stof heeft een krachtige immunosuppressieve werking met als doel de productie van auto-antilichamen te controleren en de huidontsteking te verminderen.
Echter, de effectiviteit van deze conventionele therapie vertoont aanzienlijke variabiliteit tussen individuen. Zhou en collega’s (2021) rapporteerden een gemiddelde remissieperiode van 56 dagen onder corticosteroïdentherapie. Nog problematischer is dat langdurig gebruik van corticosteroïden vaak gepaard gaat met significante bijwerkingen, waaronder diabetes, spieratrofie, spierzwakte en huidcalcinosis.
Oclacitinib: werkingsmechanisme en therapeutische toepassingen
Oclacitinib is een Janus kinase (JAK) remmer aanvankelijk ontwikkeld voor de behandeling van allergische aandoeningen bij honden, met name atopische dermatitis.
Deze stof biedt meerdere interessante farmacologische voordelen, waaronder snelle werking, aangetoonde klinische effectiviteit bij allergische dermatosen en een gunstig veiligheidsprofiel, zelfs bij langdurig gebruik. Deze kenmerken hebben geleid tot het verkennen van zijn therapeutisch potentieel in andere dermatologische contexten, waaronder auto-immuun huidziekten.
Bij mensen hebben JAK-remmers veelbelovende resultaten aangetoond bij de behandeling van diverse auto-immuunpathologieën. Deze observatie is bijzonder relevant in de context van humane pemphigus vulgaris, waar een overexpressie van JAK3 enzymen werd aangetoond in huidlaesies in vergelijking met gezonde huid. Deze correlatie zou de potentiële effectiviteit van JAK-remmers bij auto-immune dermatosen kunnen verklaren.
In de diergeneeskunde hebben verschillende klinische gevallen het succesvolle off-label gebruik van oclacitinib gedocumenteerd bij auto-immuun huidziekten. Aymeric en Bensignor (2017) rapporteerden de effectiviteit van deze stof bij een Duitse Herder met een subepidermale blaarvormende dermatosis. Er werd een significante verbetering van klinische tekenen waargenomen na een maand behandeling, zonder noemenswaardige bijwerkingen zelfs na 12 maanden gebruik.
Op vergelijkbare wijze documenteerden Carrasco en collega’s (2021) de effectiviteit van oclacitinib, off-label, bij een kat met pemphigus foliaceus. Een vermindering van jeuk en ernst van huidlesies werd opgemerkt binnen de eerste week van behandeling.
Presentatie van de klinische casus
Deze studie rapporteert het geval van een 11-jarige reu Pommerse Spitz, gepresenteerd voor consultatie vanwege nasale depigmentatie. De anamnese onthulde een eerdere behandeling met orale dagelijkse ciclosporine en prednisolon om de andere dag, zonder bevredigende klinische reactie.
Het klinisch onderzoek toonde een verandering in de structuur van de neusspons aan, gekenmerkt door de aanwezigheid van korsten, depigmentatie en ulceraties. Bloedanalyses onthulden een trombocytopenie, een leukocytose, een lymfocytose en een eosinofilie. De serumbiochemische parameters (alanine transferase, alkalische fosfatase, ureum, creatinine, triglyceriden, cholesterol, totale eiwitten en fracties) bevonden zich binnen de referentie-intervallen.
Een eerder histopathologisch onderzoek bleek niet-concluderend. Aanvullende tests omvatten een negatieve serologie voor leishmaniasis, een negatieve 4DX-test en een cytopathologisch onderzoek zonder significante afwijkingen. Een onderbreking van de prednisolonbehandeling werd aanbevolen gedurende 20 dagen om een nieuwe huidbiopsie uit te voeren.
De histopathologische analyse van deze tweede monstername onthulde een orthokeratotische hyperkeratose, geassocieerd met sub-cornea pustels die segmentale neutrofielen en discrete aggregaten van acantholytische cellen bevatten. Deze kenmerken waren verenigbaar met de diagnose pemphigus foliaceus. Uitgebreide haarden van necrose en epidermale ulceraties werden ook waargenomen in sommige secties.
Therapeutische benadering via oclacitinib
Gezien het gebrek aan klinische respons op eerdere behandelingen (orale corticosteroïden en ciclosporine), werd een therapie met orale oclacitinib gestart gedurende 14 dagen.
Na deze initiële behandelperiode werd een significante verbetering van de neuslaesies waargenomen, met genezing van de zweren en een geleidelijke normalisatie van de bloedplaatjestelling. Gezien deze gunstige ontwikkeling werd de frequentie van toediening verlaagd naar een dagelijkse dosis.
Na 30 dagen behandeling werd een volledige resolutie van de neuslaesies waargenomen, zonder blijvende depigmentatie. Een regelmatige klinische en biologische opvolging werd aanbevolen. Opmerkelijk is dat er gedurende de gehele behandelperiode geen bijwerkingen werden gemeld.
Discussie en perspectieven
Dit klinische geval illustreert de potentiële effectiviteit van oclacitinib bij de behandeling van caniene pemphigus foliaceus die resistent is tegen conventionele behandelingen. Verschillende aspecten verdienen nadruk en analyse.
Pemphigus foliaceus, zoals elke auto-immuunziekte, vereist typisch een langdurige, zo niet levenslange behandeling. In dit kader vormen de bijwerkingen van langdurige corticosteroïdtherapie een belangrijke zorg bij dieren. Oclacitinib, gekenmerkt door een lage incidentie van nevenwerkingen zelfs bij langdurig gebruik, zou een bijzonder interessante therapeutische optie kunnen bieden.
Het precieze werkingsmechanisme van oclacitinib bij dierlijke auto-immuunziekten is nog niet volledig opgehelderd. Niettemin zou, door analogie met gegevens uit de humane geneeskunde, de remming van JAK-enzymen kunnen interfereren met de cyto-kinesignalering die betrokken is bij de pathogenese van pemphigus foliaceus.
Het in dit geval gerapporteerde toont een bevredigende therapeutische effectiviteit. In tegenstelling tot andere gevallen die in de literatuur zijn beschreven, bleek een reductie van de frequentie van toediening naar een dagelijkse dosis voldoende om klinische remissie te behouden. Deze observatie suggereert de mogelijkheid van een onderhoudsbehandeling met een verlaagde dosis, waardoor mogelijk de risico’s van bijwerkingen op lange termijn worden beperkt.
De afwezigheid van opmerkelijke neveneffecten in dit geval ondersteunt de beschikbare literatuurgegevens over de veiligheid van oclacitinib. Deze eigenschap is bijzonder voordelig voor de behandeling van chronische ziekten die een langdurige therapie vereisen.
Deze veelbelovende resultaten sluiten aan bij andere vergelijkbare klinische observaties, met name het geval van een hond met cutaan lupus erythematosus die met succes werd behandeld met oclacitinib, aanvankelijk twee keer per dag gedurende 15 dagen, daarna één keer per dag (Lima & Cunha, 2022).
Oclacitinib zou vooral een interessante therapeutische optie kunnen vertegenwoordigen voor patiënten voor wie corticosteroïdtherapie gecontra-indiceerd is, zoals honden met diabetes of hyperadrenocorticisme. Zijn cortisonbesparend profiel is ook een opmerkelijk voordeel, zoals onlangs aangetoond (Hernandez-Bures et al., 2023).
Conclusie
De orale toediening van oclacitinib bleek effectief en veilig in de behandeling van pemphigus foliaceus bij een hond die resistent was tegen conventionele therapieën met corticosteroïden en ciclosporine. Deze molecule zou een nieuwe therapeutische optie kunnen vertegenwoordigen voor deze auto-immuunziekte.
De volledige oplossing van de huidlaesies, de afwezigheid van nevenwerkingen en de mogelijkheid van een onderhoudsbehandeling met een verlaagde dosis vertegenwoordigen significante voordelen ten opzichte van de klassieke therapeutische benaderingen.
Echter, aanvullende studies met een groter aantal patiënten zijn nodig om de langetermijneffectiviteit van oclacitinib bij canine pemphigus foliaceus te evalueren, de optimale doseringen te bepalen en eventuele voorspellende factoren voor de respons op de behandeling te identificeren.
Silva MMC, Bernardini M, Lopes NL. Gebruik van Oclacitinib bij de behandeling van pemphigus foliaceus bij een hond: casusreportage. Braz J Vet Med. 2025;47:e009024. DOI: 10.29374/2527-2179.bjvm009024.
