Foliaceus pemphigus (PF) is de meest voorkomende vorm van pemphigus bij huiskatten. Het is ook de meest gediagnosticeerde auto-immuun dermatose bij deze diersoort. Hoewel de klinische en cytologische verschijnselen vaak zeer suggestief zijn, is een histopathologische bevestiging vereist om een definitieve diagnose te stellen.
In de loop der jaren heeft de therapeutische behandeling van katachtige PF een aanzienlijke evolutie doorgemaakt, voornamelijk dankzij een beter begrip van de pathogenese en de opkomst van nieuwe medicamenteuze opties. Deze vooruitgang heeft de prognose en de levenskwaliteit van katten met deze aandoening aanzienlijk verbeterd.
Pathogenese
Pemphigus is een complexe groep van ziekten die een verscheidenheid aan diersoorten treft, waaronder niet alleen de mens en de kat, maar ook de hond, het paard en de geit. In al deze diersoorten is het fundamentele pathogene mechanisme gebaseerd op een auto-immuunaanval gericht op de intercellulaire verbindingen tussen de keratinocyten van de stratum granulosum van de epidermis. Meer specifiek binden specifieke immunoglobulinen zich aan deze celverbindingen, waardoor ze worden vernietigd en de keratinocyten van elkaar losraken. Dit proces, bekend als acantholyse, leidt tot het vrijkomen van keratinocyten uit de onderliggende epidermale lagen.
Eenmaal vrijgekomen, ondergaan deze keratinocyten een karakteristieke morfologische transformatie: ze worden rond en krijgen een specifiek uiterlijk. Deze cellen, nu “acantholytische keratinocyten” of “acantholytische cellen” genoemd, onderscheiden zich door hun sterk gekleurde cytoplasma en intacte kern. Interessant is dat, in tegenstelling tot bij de mens en de hond waar de specifieke desmosomale doelwitten zijn geïdentificeerd, het exacte doelwit van deze auto-immuunaanval bij de kat nog steeds onbekend is. Deze bijzonderheid benadrukt de complexiteit van de pathogenese van katachtige PF en de noodzaak van verder onderzoek op dit gebied.
Het pathologische proces stopt hier niet. Als reactie op de aanval op de adhesiemoleculen, infiltreren ontstekingscellen, voornamelijk neutrofielen, de epidermis ter hoogte van de laesies. Deze cellulaire infiltratie leidt tot de vorming van puisten, de karakteristieke primaire laesies van PF. Deze puisten, hoewel van voorbijgaande aard, spelen een cruciale rol in de klinische en cytologische diagnose van de ziekte.
Epidemiologie
De epidemiologie van katachtige PF vertoont interessante kenmerken. In tegenstelling tot sommige andere katachtige dermatologische aandoeningen, lijkt PF geen duidelijke predispositie te vertonen die verband houdt met de leeftijd, het ras of het geslacht van de aangetaste katten. Deze afwezigheid van een duidelijke predisponerende factor maakt de ziekte potentieel relevant voor alle katten, ongeacht hun individuele kenmerken.
Om dit punt te illustreren, is het nuttig om te verwijzen naar de twee grootste retrospectieve studies die tot nu toe zijn uitgevoerd naar katachtige PF. De eerste, die 57 gevallen van katten met PF onderzocht, toonde een breed leeftijdsbereik van begin van de ziekte, variërend van minder dan een jaar tot 17 jaar, met een mediane leeftijd van 5 jaar. Deze resultaten werden bevestigd door een recentere studie met 49 katten, die vergelijkbare leeftijden van begin rapporteerde, variërend van 5 maanden tot 15 jaar, met een iets hogere mediane leeftijd van 6 jaar.
Deze brede leeftijdsverdeling benadrukt het belang voor dierenartsen om PF te overwegen als een potentiële differentiële diagnose bij katten van alle leeftijden die compatibele klinische symptomen vertonen. Bovendien betekent de afwezigheid van een raciale of geslachtspredispositie dat alle katten, ongeacht hun ras of geslacht, als vatbaar moeten worden beschouwd voor het ontwikkelen van deze ziekte.
Etiologie
De etiologie van PF bij katten blijft grotendeels onbekend. In de meeste gevallen kon de onderliggende oorzaak niet met zekerheid worden vastgesteld. Klinische observaties en casestudy’s hebben echter de mogelijkheid geopperd dat sommige gevallen van katachtige PF door geneesmiddelen kunnen worden veroorzaakt. Deze hypothese heeft een nieuw onderzoeksveld geopend in het begrijpen van de ziekte.
Het mechanisme waarmee geneesmiddelen PF zouden kunnen induceren, is complex. Er wordt aangenomen dat sommige geneesmiddelen de activering van proteolytische enzymen in de huid direct zouden kunnen triggeren. Deze enzymen, eenmaal geactiveerd, zouden de desmosomen aanvallen, de structuren die verantwoordelijk zijn voor de adhesie tussen keratinocyten. Deze aanval zou leiden tot acantholyse, het karakteristieke pathologische proces van PF.
Van de verdachte geneesmiddelen heeft methimazol bijzondere aandacht gekregen. Verschillende gevallen van katachtige PF zouden zijn toegeschreven aan het gebruik van dit geneesmiddel, dat vaak wordt voorgeschreven voor de behandeling van hyperthyreoïdie bij katten. Het is vooral interessant om op te merken dat het histopathologische aspect van de door methimazol geïnduceerde laesies niet te onderscheiden is van dat van PF-gevallen die niet door geneesmiddelen zijn geïnduceerd. Deze gelijkenis benadrukt de complexiteit van de diagnose en de noodzaak van een grondige medicatiegeschiedenis bij katten met verdenking op PF.
Andere geneesmiddelen zijn ook in verband gebracht met mogelijke gevallen van geneesmiddelgeïnduceerde PF. Deze omvatten cimetidine, een H2-receptorantagonist die wordt gebruikt voor de behandeling van maagzweren, ampicilline, een breedspectrumantibioticum, itraconazol, een antischimmelmiddel, en ipodate, een radiologisch contrastmiddel. Hoewel deze associaties zijn gemeld, is het belangrijk op te merken dat het oorzakelijk verband niet in alle gevallen definitief is vastgesteld.
De mogelijkheid van geneesmiddelgeïnduceerde PF benadrukt het belang van een gedetailleerde anamnese bij de evaluatie van een kat met klinische symptomen die compatibel zijn met PF. Dierenartsen moeten vooral alert zijn op elke recente verandering in de medicatie van de kat, inclusief de introductie van nieuwe geneesmiddelen of dosisaanpassingen.
Klinische kenmerken
Primaire en secundaire laesies
Het klinische beeld van katachtige PF wordt gekenmerkt door een progressieve evolutie van huidlaesies. De vroegste laesie van katachtige PF kan een erythemateuze macula zijn, hoewel deze initiële fase zelden wordt waargenomen in de klinische praktijk. De progressie van de ziekte is vaak snel en eigenaren merken de symptomen meestal pas op wanneer de ziekte al een vergevorderd stadium heeft bereikt.
De pustuleuze fase, die snel volgt op de maculaire fase, is meer karakteristiek en gemakkelijker te identificeren. De puisten van katachtige PF hebben onderscheidende kenmerken die hen onderscheiden van die welke worden waargenomen bij andere huidaandoeningen, zoals bacteriële folliculitis. In tegenstelling tot bacteriële puisten die meestal gecentreerd zijn rond een enkele haarfollikel, strekken de puisten van PF zich uit over meerdere haarfollikels. Dit verschil is cruciaal voor de differentiële diagnose.
Het is echter belangrijk op te merken dat deze puisten extreem kwetsbaar en van voorbijgaande aard zijn. Hun kortstondige aard betekent dat ze snel breken en evolueren tot de vorming van korsten. Deze korsten, typisch honingkleurig, zijn droog en kunnen onregelmatig en samenvloeiend zijn. Ze vormen vaak de meest opvallende laesie tijdens het klinisch onderzoek.
Korstvormige gezichtslaesies
Onder deze korsten kan de toestand van de huid variëren. In sommige gevallen kan men een intacte huid vinden, hoewel alopecisch en schilferig. Het is echter vaker voor om erosies onder de korsten te observeren. Deze erosies zijn het gevolg van het breken van de puisten en het verlies van de oppervlakkige lagen van de epidermis.
Jeuk kan soms aanwezig zijn
Verdeling van de laesies
De verdeling van de laesies in katachtige PF volgt een relatief voorspelbaar patroon, hoewel er individuele variaties kunnen zijn. De twee grootste retrospectieve studies die tot nu toe zijn uitgevoerd, hebben de meest getroffen gebieden geïdentificeerd.
De oorschelp is vaak het eerste aangetaste gebied en het meest constant betrokken. Laesies op de oren kunnen bijzonder opvallend zijn en zijn vaak wat de aandacht van eigenaren in eerste instantie trekt.
De rest van het hoofd en het gezicht wordt ook vaak getroffen. Dit omvat het gebied rond de ogen, de neus en de snuit, evenals de kin. Deze locaties kunnen een aanzienlijke impact hebben op het uiterlijk van de kat en zijn welzijn, omdat ze belangrijke functies zoals zien en eten kunnen belemmeren.
De poten zijn een ander veel voorkomend getroffen gebied. Laesies kunnen zich ontwikkelen op alle delen van de poten, inclusief de voetzolen en het gebied tussen de tenen. In sommige gevallen kan de betrokkenheid van de poten ernstig genoeg zijn om kreupelheid te veroorzaken.
De romp, zowel dorsaal als ventraal, is over het algemeen minder vaak betrokken dan de eerder genoemde gebieden. Het is echter belangrijk op te merken dat de resultaten van de studies enigszins verschillen op dit punt. Eén studie rapporteerde dat de romp ongeveer twee keer minder vaak werd getroffen dan de poten, terwijl een andere een frequentere betrokkenheid van de romp vaststelde. Deze variabiliteit benadrukt het belang van een volledig klinisch onderzoek, aangezien laesies kunnen verschijnen op onverwachte plaatsen.
Een bijzonder punt om op te merken is de periareolaire betrokkenheid, die wordt waargenomen in ongeveer een kwart van de gevallen. Deze locatie kan gemakkelijk over het hoofd worden gezien als het onderzoek niet grondig is, vandaar het belang van een volledige inspectie van het hele lichaamsoppervlak van de kat.
Een cruciaal aspect van de verdeling van de laesies in katachtige PF is hun bilateraal symmetrische aard. Deze symmetrie is een onderscheidend kenmerk van de ziekte en kan helpen om het te onderscheiden van andere huidaandoeningen. Alle studies zijn het eens over dit punt, wat het diagnostische belang ervan benadrukt.
Systemische tekenen
Hoewel PF voornamelijk een huidaandoening is, kan het bij sommige patiënten gepaard gaan met systemische tekenen. Deze tekenen kunnen variëren in intensiteit en frequentie, maar hun aanwezigheid kan een aanzienlijke impact hebben op het algehele welzijn van de kat en op het beheer van de ziekte.
Jeuk is een van de meest voorkomende symptomen. De intensiteit kan variëren van mild tot matig. In de twee grootste retrospectieve studies was jeuk aanwezig bij 66% tot 80% van de katten met PF. Deze jeuk kan niet alleen ongemakkelijk zijn voor de kat, maar kan ook leiden tot secundaire laesies als gevolg van overmatig krabben en likken.
Lethargie is een ander veel voorkomend symptoom. Aangetaste katten kunnen minder actief lijken, minder geïnteresseerd in hun omgeving of meer tijd doorbrengen met slapen dan normaal. Deze vermoeidheid kan te wijten zijn aan het ongemak veroorzaakt door de huidlaesies of een teken zijn van systemische ontsteking.
Koorts wordt ook waargenomen bij sommige patiënten. Het kan intermitterend of aanhoudend zijn en weerspiegelt vaak de algemene ontstekingsstatus die gepaard gaat met de ziekte. De aanwezigheid van koorts kan extra behandeling vereisen en kan de keuze van de behandeling beïnvloeden.
Minder vaak kunnen sommige katten anorexia en gewichtsverlies vertonen. Deze tekenen kunnen bijzonder zorgwekkend zijn omdat ze kunnen leiden tot een snelle verslechtering van de algehele gezondheid van de kat. Anorexia kan te wijten zijn aan algemeen ongemak, pijn geassocieerd met mondlaesies als ze aanwezig zijn, of een bijwerking van de medicijnen die worden gebruikt om de ziekte te behandelen.
Lymfadenopathie is ook gemeld in sommige gevallen. De toename van de grootte van de lymfeklieren kan gelokaliseerd zijn, overeenkomend met de meest aangetaste huidgebieden, of gegeneraliseerd, wat wijst op een systemische immuunrespons.
In gevallen waarin de klauwen en voetzolen ernstig zijn aangetast, kan kreupelheid worden waargenomen. Deze kreupelheid kan variëren in intensiteit en kan een of meer poten treffen. Het kan te wijten zijn aan de pijn geassocieerd met de laesies of aan ontsteking van de omliggende weefsels.
Het is belangrijk op te merken dat de aanwezigheid en intensiteit van deze systemische tekenen aanzienlijk kunnen variëren van patiënt tot patiënt. Sommige katten vertonen mogelijk alleen huidtekenen, terwijl anderen een combinatie van huid- en systemische tekenen kunnen vertonen. Deze variabiliteit benadrukt het belang van een volledige klinische evaluatie en regelmatige monitoring van patiënten met PF.
Bibliografie
Anderson, JG; Bizikova, P; Linder, KE | Erosive and ulcerative stomatitis in dogs and cats: which immune-mediated diseases to consider? | J Am Vet Med Assoc. 2023 Apr 17;261(S1):S48-S57. doi: 10.2460/javma.22.12.0573. PMID: 37059419
Barrs, VR; Beatty, JA; Hobi, S; Sandy, JR | Successful management of feline pemphigus foliaceus with pentoxifylline and topical hydrocortisone aceponate. | Vet Med Sci. 2022 May;8(3):937-944. doi: 10.1002/vms3.768. PMID: 35212177
Bizikova, P; Burrows, A | Feline pemphigus foliaceus: original case series and a comprehensive literature review. | BMC Vet Res. 2019 Jan 9;15(1):22. doi: 10.1186/s12917-018-1739-y. PMID: 30626385
Bizikova, P; Levy, BJ; Mamo, LB | Detection of circulating anti-keratinocyte autoantibodies in feline pemphigus foliaceus. | Vet Dermatol. 2020 Oct;31(5):378-e100. doi: 10.1111/vde.12861. PMID: 32372490
Bizikova, P; Mendoza-Kuznetsova, E; Piedra-Mora, C | Comorbidity of ectopic thymoma-associated exfoliative dermatitis and pemphigus foliaceus in a cat. | Can Vet J. 2021 Oct;62(10):1067-1070. PMID: 34602633
Izydorczyk, V; Pye, C | Pemphigus foliaceus in cats. | Can Vet J. 2024 Mar;65(3):297-300. PMID: 38434171
Jordan, TJM; Affolter, VK; Outerbridge, CA; Goodale, EC; White, SD | Clinicopathological findings and clinical outcomes in 49 cases of feline pemphigus foliaceus examined in Northern California, USA (1987-2017). | Vet Dermatol. 2019 Jun;30(3):209-e65. doi: 10.1111/vde.12731. PMID: 30779233
Linder, KE; Olivry, T; Tham, HL | Deep pemphigus (pemphigus vulgaris, pemphigus vegetans and paraneoplastic pemphigus) in dogs, cats and horses: a comprehensive review. | BMC Vet Res. 2020 Nov 23;16(1):457. doi: 10.1186/s12917-020-02677-w. PMID: 33228633
Gerelateerde zoekopdrachten
auto immuunreactie, auto immuunziekte, bepaalde bestanddelen, blaren ontstaan, slappe blaren, auto antistoffen, oppervlakkige wondjes, ziekte levensbedreigend, beschadigde huid, vocht gevulde blaren, bijkomende infecties, afweersysteem onderdrukken, sterk werkende corticosteroïd crèmes, chronische ziekten, diagnose gesteld, nieuwe blaren ontstaan, wond gaan vastzitten, etterige afscheiding, herstel optreedt, slijmvliezen ontstaan, nieuwe blaren, kinderleeftijd ontstaat, grote blaren, rode ondergrond, paraneoplastische pemphigus, heel zelden, bijzondere vorm, duidelijke aanleiding, vette gazen, wees voorzichtig, beschadigde huidgedeelten, stukjes huid, bulleus pemphigoïd, bulleus pemphigoïd duurt, goede bescherming, laten weglopen, slijmvliezen, middelbare leeftijd, controle nodig, bepaalde medicijnen, meeste kinderen ontstaan, laatste update, behandeling bestaat meestal, gemakkelijk stuk gaan, intact laten, wees bedacht, pemfigus, pemphigus vulgaris, blaren ontstaan, beschadigde huid, auto immuunziekte, auto immuunreactie, bepaalde bestanddelen, slappe blaren, auto antistoffen, oppervlakkige wondjes, ziekte levensbedreigend, vocht gevulde blaren, zeldzame aandoening, bijkomende infecties, afweersysteem onderdrukken, sterk werkende corticosteroïd crèmes, chronische ziekten, pemphigus foliaceus, nieuwe blaren, nieuwe blaren ontstaan, wond gaan vastzitten, stukjes huid, etterige afscheiding, wees voorzichtig, herstel optreedt, slijmvliezen ontstaan, huid en slijmvliezen, ernstige bijwerkingen, diagnose gesteld, kinderleeftijd ontstaat, grote blaren, paraneoplastische pemphigus, heel zelden, laatst bijgewerkt, duidelijke aanleiding, milde vormen, beschadigde huidgedeelten, bulleus pemphigoïd, bulleus pemphigoïd duurt, huid, goede bescherming, blaren, slijmvliezen, laten weglopen, middelbare leeftijd, ziekte, aanvullend onderzoek, controle nodig, basale laag, meeste kinderen ontstaan, blaarvorming, vette gazen, behandeling bestaat meestal, pemphigus, intact laten, hoge dosering, patiënten, diagnose, wees bedacht, antistoffen, vocht, aandoening, oorzaak
